قرآن کریم کتاب نور و هدایت:
نوشته: دكتور علي محمد "الصلابي"
ترجمه: بُشرى "حفيظ"
الله متعال قرآن‌کریم را راهنمای برای راه خیر، دلیل بر کامیابی و سرافرازی و نشان‌دهنده‌ی راه‌های نجات و رستگاری نازل کرده است.
نه‌تنها برای یک گروه خاص ویا برای یک زمان و مکان معین بلکه، برای همه‌ی مردم و گروه‌ها اعم از عرب، عجم، سیاه پوست، سفید پوست، مؤمن و کافر، در عصرهای مختلف و اماکن مختلف فرستاده است.
پس! هدایت قرآن‌کریم به معنای رهنمایی و روشنایی‌ست برای عامه‌ی مردم، که آن‌هارا بسوی آنچه از خیر و سعادت در دنیا و آخرت است، رهنمود می‌سازد.
همچنان قرآن‌کریم کتاب هدایت است که الله متعال آن‌را برای تمام بشریت جهت بیرون کردن مردم از ظلمت و جهالت بسوی نور و معرفت نازل کرده است.
چنانچه الله متعال میفرماید: ﴿اللَّهُ وَلِيُّ الَّذينَ آمَنوا يُخرِجُهُم مِنَ الظُّلُماتِ إِلَى النّورِ وَالَّذينَ كَفَروا أَولِياؤُهُمُ الطّاغوتُ يُخرِجونَهُم مِنَ النّورِ إِلَى الظُّلُماتِ أُولئِكَ أَصحابُ النّارِ هُم فيها خالِدونَ﴾ [البقرة: ٢٥٧]
ترجمه: الله یاور [و کارسازِ] کسانی است که ایمان آورده‌اند؛ آنان را از تاریکی‌ها به سوی نور بیرون می‌بَرد؛ و کسانی که کافر شدند، [کارساز و] یاورشان طاغوت است [که] آنان را از نور [ایمان و علم] به سوی تاریکی‌ها[ی کفر و نادانی] بیرون می‌بَرد. آنان اهل آتش هستند [و] در آن جاودانند.
و این امر زمانی تحقق پیدا کرد که مردم عرب به وسیله‌ی رهنمایی های قرآن، هدایت شدند و از ظلمت بسوی نور و روشنایی خارج شده و از عقب ماندگی و جهالت به ترقی و متمدن شدن، از حقارت و پستی به حاکمیت و‌جهانی شدن مبدل شدند.. سپس ارشادات و پیام‌های قرآن‌کریم را با کمال امانت و نهایت اخلاص و فداکاری به تمام اطراف جهان رساندند که در نتیجه جهان با آن رهنمود‌ها جامه‌ای از عزت، شرف و زیبایی پوشیده شد….
واقعیت‌های مسلمانان در طول تاریخ ثابت ساخته است که آن‌ها با چنگ زدن به رهنمایی‌های قرآن‌کریم از جمله‌ی برترین امت‌ها قرار گرفتند و با روگشتاندن و ترک آن، و در پیش گرفتن گمراهی ديگر امت‌ها و تمسک به آن از جمله‌ی پَست‌ترین امت‌ها قرار گرفتند.
الله متعال میفرماید: ﴿إِنَّ هذَا القُرآنَ يَهدي لِلَّتي هِيَ أَقوَمُ وَيُبَشِّرُ المُؤمِنينَ الَّذينَ يَعمَلونَ الصّالِحاتِ أَنَّ لَهُم أَجرًا كَبيرًا﴾ [الإسراء: ٩]
ترجمه:ً به راستی که این قرآن به استوارترین راه هدایت مى‌کند و به مؤمنانى كه كارهاى شایسته مى‌كنند مژده مى‌دهد كه پاداشى بزرگ برایشان [در پیش] است.
بنابراین، هدایت قرآن‌کریم از اساسی‌ترین اصول آن به شمار می‌رود و از مهم‌ترین اهداف آن همانا باید اراده‌های متین و استوار را بسوی آن معطوف کرد به گونه‌ی كه پاسخگوی ندای علم و معرفت در عصر حال و آینده باشد به نحو که با اصل و اساس اسلام که قرآن‌کریم را آورده و سنت پیامبر را روشن و واضح ساخته و ملت‌ها برآن اتفاق داشته اند، منافات نداشته باشد.
قرآن‌کریم شامل انواع متعدد از هدایت است که دربرگیرنده‌ی همه‌ی جوانب زندگی می‌باشد که با آن می‌توان خوشبختی و سعادت مورد نظر را در روی زمین حاصل کرد که این امر با نص صريح قرآن‌کریم تایید شده است.
الله متعال میفرماید: ﴿إِنَّ هذَا القُرآنَ يَهدي لِلَّتي هِيَ أَقوَمُ وَيُبَشِّرُ المُؤمِنينَ الَّذينَ يَعمَلونَ الصّالِحاتِ أَنَّ لَهُم أَجرًا كَبيرًا﴾ [الإسراء: ٩]
ترجمه:ً به راستی که این قرآن به استوارترین راه هدایت مى‌کند و به مؤمنانى كه كارهاى شایسته مى‌كنند مژده مى‌دهد كه پاداشى بزرگ برایشان [در پیش] است.
سعدی -رحمه الله- در تفسیر این آیت چنین بیان می‌دارد که: الله متعال در این آیت از منزلت، شرف و عظمت قرآن مبني بر اینکه از جمله‌ی عادل‌ترین و برترین عقاید، اعمال و اخلاق بشمار می‌رود،بازگو می‌کند.
پس کسی‌که برآنچه قرآن دستور میدهد و یا دعوت می‌کند، هدایت شود از جمله‌ی کامل‌ترین، درست‌ترین و هدایت‌شده‌ترین انسان‌ها در تمام امور زندگی شان محسوب می‌شود.
امام سيد قطب -رحمه الله- نيز در بيان تفسير اين آيت چنين بيان می‌دارد: این کلام پروردگار هرکسی را که هدایت می‌کند و به آنچه هدایت می‌کند، حقیقتا به درست‌ترین و بهترین روش و مسير هدایت می‌کند که این هدایت دربرگیرنده‌ی تمام اقوام و نسل‌ها می‌شود.
به همین منوال قرآن‌کریم کتابی‌ست که انسان را به درست‌ترین راه با عقیده‌ی راسخ و واضح که در آن هیچ نوع ابهام و پیچیدگی وجود ندارد، رهنمایی می‌کند و از زیر بار افکار و تصورات بی‌هوده رهایی بخشیده و انرژی بشري را برای کار و ساخت و ساز آزاد ساخته و میان قوانین طبیعی جهان و طبعیت انسان هماهنگی و سازگاری برقرار می‌کند.
همچنان هدایت قرآن‌کریم میان ظاهر و باطن انسان، بین احساس و رفتار و کردارش و میان عقیده و عمل‌اش سازگاری را ایجاد می‌کند. یک عمل زمانی عبادت شمرده می‌شود که انسان را بسوی خالق‌اش سوق دهد، هرچند اگر این عمل لذت بردن از زندگی هم باشد.
پس چگونه ممکن است که چنین نباشد! درحالی‌که قرآن تشریع( قانون گذارى) ربانى است كه شامل تمام نواحى زندگی می‌شود و ضامن تحقق حقوق مردم و حفظ منافع آن‌ها در همه‌ی امورشان می‌باشد. مانند: حقوق مالی، اجتماعی، خانوادگی و بین المللی…
درحالی‌که تا هنوز هیچ نوع تشریع جامع‌تر و عادل‌تر همانند تشریع ربانی با وجود تجارب و آگاهی‌های که بشر تجربه کرده اند و یا از سرگذرانده اند وجود نداشته است، حتى اينكه الله متعال تمام عالم را که اگر بتوانند كتابى همانند قرآن‌کریم بیاورند؛ به چالش کشید… که این نمونه و یا مثلیت باید دربگیرنده‌ی تمام جوانب قرآن اعم از معانی و الفاظ باشد. پس زمانی‌که از آن چیزی که در آن توانایی و برتری داشتند عاجز ماندند که عبارت از ترکیب و نظم قرآن بود، بدون شک که آن‌ها در قانون‌گذاری و تشریع قرآن‌کریم و هدایت آن ناتوان‌تر اند؛ زیرا که این عمل نیازمند به علمی دارد که محیط به همه چیز باشد و او نیست مگر ذات الله متعال…
قرآن‌کریم عبارت از ارشادات خالق جهت اصلاح خلق‌اش می‌باشد که شریعت آسمانی برای اهل زمین، قانون حاکم و ماندگار برای عامه‌ی مردم است که همه‌ی امور مورد نیاز بشریت را چه از لحاظ دینی و یا دنیوی؛ تضمین می‌کند؛ او ذات حکیم و با تدبیر در همه‌ی این امور است که هیچ نوع نقص، خلل و اختلافی در آن وجود ندارد…
چنانچه الله متعال میفرماید: ﴿أَفَلا يَتَدَبَّرونَ القُرآنَ وَلَو كانَ مِن عِندِ غَيرِ اللَّهِ لَوَجَدوا فيهِ اختِلافًا كَثيرًا﴾ [النساء: ٨٢]
ترجمه: آیا در قرآن نمی‌اندیشند که اگر از سوی [کسی] غیر از الله بود، قطعاً اختلاف [و تناقض] بسیاری در آن می‌یافتند؟
قرآن كتابی است که از نهایت اصالت، نهایت عدالت، نهایت رحمت و مهربانی و از نهایت صداقت برخوردار می‌باشد.
طوری‌که الله متعال میفرماید: ﴿وَتَمَّت كَلِمَتُ رَبِّكَ صِدقًا وَعَدلًا لا مُبَدِّلَ لِكَلِماتِهِ وَهُوَ السَّميعُ العَليمُ﴾ [الأنعام: ١١٥]
ترجمه: و سخن پروردگارت [= قرآن] با راستى [در گفتار] و عدل [در احکام] به حد تمام و کمال رسید. هیچ تغییردهنده‌اى براى سخنانش نیست؛ و او شنواى داناست.
به همین ترتیب کلام پرودگار عالمیان کتابی است که عقل‌ها و ذهن‌ها را از قید و زنجیر رهایی بخشیده، نفس‌ها را از اسارت نجات داده و اتکا کردن به تقلید و‌مقلدین را به شدت مورد نکوهش و سرزنش قرار میدهد.
الله متعال میفرماید: ﴿وَإِذا قيلَ لَهُمُ اتَّبِعوا ما أَنزَلَ اللَّهُ قالوا بَل نَتَّبِعُ ما أَلفَينا عَلَيهِ آباءَنا أَوَلَو كانَ آباؤُهُم لا يَعقِلونَ شَيئًا وَلا يَهتَدونَ﴾ [البقرة: ١٧٠]
ترجمه: و هنگامی که به آنان [= کافران] گفته شود: «از آنچه الله نازل کرده است پیروی کنید»، می‌گویند: [نه،] بلکه ما از چیزی که پدران خود را بر آن یافتیم پیروی می‌کنیم. آیا اگر پدرانشان [از حقیقت] چیزی نفهمیده و هدایت نیافته باشند [باز هم کورکورانه از آنان پیروی می‌کنند]؟
همچنان قرآن‌کریم عقل‌ها و چشم بصیرت را وا می‌دارد براینکه در نفس خویش و آنچه از شگفتی‌ها، عجایب، اسرار، غرائز و استعداد‌های که در آن است؛ بیاندیشند.
﴿وَفي أَنفُسِكُم أَفَلا تُبصِرونَ﴾ [الذاريات: ٢١]
ترجمه: و در وجود خودتان، آیا نمى‌بینید؟
نظر كردن و تأمل در خلقت آسمان‌ها و اطراف آن و نشانه‌های از عالم هستی، پستی‌ها و بلندی‌ها، ظاهر و‌پنهان و حکمتی که در آن وجود دارد؛ نظام و‌قوانینی‌که الله متعال بر آن وضع کرده است و تمام آن مسایل که در مورد هدایت به بهترین، عادلانه‌ترین و درست‌ترین راه‌ها آمده در آن خلاصه کرده است اینکه قرآن‌کریم کتاب هدایت و رهنمای هست بر بهترین و دشوارترین مسیرها… رابطه‌ی که میان افراد جامعه ارتباط را برقرار می‌کند؛ عبارت از رابطه‌ی دین اسلام است.
الله متعال میفرماید: ﴿وَالمُؤمِنونَ وَالمُؤمِناتُ بَعضُهُم أَولِياءُ بَعضٍ يَأمُرونَ بِالمَعروفِ وَيَنهَونَ عَنِ المُنكَرِ وَيُقيمونَ الصَّلاةَ وَيُؤتونَ الزَّكاةَ وَيُطيعونَ اللَّهَ وَرَسولَهُ أُولئِكَ سَيَرحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزيزٌ حَكيمٌ﴾ [التوبة: ٧١]
ترجمه: و مردان و زنان مؤمن، دوستان یکدیگرند؛ [مردم را] به نیکی فرمان می‌دهند و از کارهای ناپسند بازمی‌دارند و نماز برپا می‌دارند و زکات می‌پردازند و از الله و پیامبرش اطاعت می‌نمایند. اینانند که الله آنان را مورد رحمت قرار خواهد داد. بی‌تردید، الله شکست‌ناپذیرِ حکیم است.
بنابراين برای‌مان واضح می‌شود که یگانه وسیله‌ی هدایت در قرآن‌کریم توسط تقوی، ایمان خالص و جمله مواردی که ازین صفات حمیده مانند، احسان و اسلام بر می‌آید؛ حاصل می‌شود.
پس! انسان‌های پرهیزگار و مؤمن آنهایی هستند که از اوامر و نواهی قرآن بهرمند می‌شوند.
همچنان قرآن كريم به عنوان يك منهج(برنامه) مناسب است زيرا ويژگی‌های یک برنامه‌ی منظم و کامیاب را ارائه میدهد، مانند: نجات از ذلت و خواری، رهایی از خواهشات نفسانی، دربرگیرنده‌ی تمام جوانب زندگی ومناسب بودن آن بر تمام جوامع در هر زمان و مکان!
اما اگر كسى به این صفات و خصلت‌های نیک و والا آراسته نباشد؛ هيچگاه از هدايت قرآنى برخوردار نخواهد شد.
منابع:
1- الإيمان بالقرآن الكريم، علي محمد الصلابي، (دار الروضة)، الطبعة الأولى، ص44.
2- اعجاز القرآن الكريم، محمد صادق درويش، ص47.
3- القرآن العظيم هدايته واعجازه، محمد الصادق عرجون، (دار القلم - دمشق)، ص22.
4- المدخل لدراسة القرآن الكريم، محمد محمد أبو شهبة، (دار اللواء)، الطبعة الثالثة 1987، ص8.
5- الهداية في القرآن الكريم، عبد الرحمن الحازمي، 2007، ص46.
